ભાગવતની ટકોર સાચી: વિશ્ર્વને પણ ઘટતા પ્રજનન દરની ચિંતા

સેન્સેટ સંમેલન કહે છે કે 2025 સુધીમાં વિશ્ર્વના 204માંથી 155 દેશો વસતી ટકાવી રાખવા પૂરતો ઉચ્ચ પ્રજનન રેટ જાળવી નહીં શકે

હાલમાં સમગ્ર વિશ્વમાં વસ્તીની ચર્ચા થઈ રહી છે. સંઘના વડા મોહન ભાગવતે વસ્તીમાં ઘટાડા અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. ભાગવતે કહ્યું કે વસ્તીમાં ઘટાડો ચિંતાનો વિષય છે. વસ્તી વૃદ્ધિ દર 2.1 હોવો જોઈએ. જો આ ઘટશે તો તે સમાજ માટે મોટો ખતરો છે. સંઘ પ્રમુખે કહ્યું કે બે થી ત્રણ બાળકો હોવા જોઈએ. ભાગવતે કહ્યું કે આધુનિક વસ્તી વિજ્ઞાન કહે છે કે જ્યારે કોઈ સમાજની વસ્તી (પ્રજનન દર) 2.1 થી નીચે જાય છે, ત્યારે તે સમાજ પૃથ્વી પરથી અદૃશ્ય થઈ જાય છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે વસ્તી 2.1 થી નીચે ન જવી જોઈએ.

એક તરફ મોહન ભાગવતે વસ્તીને લઈને ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. બીજી તરફ, વિશ્વભરમાં ઘણા એવા દેશો છે જે વસ્તી વધારવા માટે વિવિધ નીતિઓ બનાવી રહ્યા છે અને નાગરિકોને તેના વિશે જાગૃત કરી રહ્યા છે.

ભારત વિશ્વમાં સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ છે. ભારતમાં જ્યાં સમયાંતરે વસ્તી નિયંત્રણનો મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવે છે. સાથે જ એ જાણવું પણ જરૂૂરી છે કે જો દેશનો પ્રજનન દર 2.1થી નીચે જાય છે તો તે ખતરાની ઘંટડી હશે. વર્ષ 2024માં ભારતમાં કુલ પ્રજનન દર પ્રતિ મહિલા 2.03 બાળકો નોંધાયો છે. લેન્સેટ સર્વેક્ષણના અહેવાલ મુજબ, 2025 સુધીમાં, વિશ્વના ત્રણ ચતુર્થાંશથી વધુ – 204 દેશોમાંથી 155 – સમય જતાં તેમની વસ્તીને ટકાવી રાખવા માટે પૂરતો ઉચ્ચ પ્રજનન દર જાળવી શકશે નહીં. આ ઉપરાંત, યુએન પોપ્યુલેશન ફંડે વૈશ્વિક પ્રજનન દરમાં ઘટાડો જાહેર કર્યો છે, જે વર્ષ 1950માં સ્ત્રી દીઠ સરેરાશ 5 જન્મો હતો, જે હવે ઘટીને વર્ષ 2021માં પ્રતિ સ્ત્રી 2.3 થયો છે. તાઇવાનની વસ્તી ઘણી ઓછી નોંધવામાં આવી છે. દેશમાં પ્રજનન દર 1.11 છે. બીજી તરફ દક્ષિણ કોરિયામાં પ્રજનન દર 1.12 ટકા છે.

વિશ્વનો બીજો સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ ચીન પણ હાલમાં ઘટી રહેલા પ્રજનન દરનો સામનો કરી રહ્યું છે. વિશ્વ બેંક અનુસાર, વર્ષ 2022માં ચીનમાં પ્રજનન દર 1.18 નોંધાયો હતો.

બીજી તરફ પશ્ચિમ આફ્રિકન દેશ નાઇજરમાં વિશ્વ વસ્તી સમીક્ષાના 2024ના અહેવાલ અનુસાર, દેશમાં પ્રજનન દર વર્ષ 2023માં 6.73 નોંધાયો છે. આ પછી, મધ્ય આફ્રિકન દેશ અંગોલામાં પ્રજનન દર 5.76 નોંધવામાં આવ્યો છે.

પડોશી દેશોની સ્થિતિ
જો આપણે ભારતના પડોશી દેશો પર નજર કરીએ તો, પાકિસ્તાનનો પ્રજનન દર ભારત કરતા વધારે છે. પાકિસ્તાનમાં અહેવાલો અનુસાર તે 3.39 ટકા છે. વ કરવામાં આવી છે. તે બાંગ્લાદેશમાં પણ યોગ્ય સ્તરે છે. દેશમાં તે 2.08 છે. જોકે, નેપાળ માટે પ્રજનન દર ચિંતાનો વિષય છે અને તે ઘટી રહ્યો છે. નેપાળમાં તે 1.88 નોંધાયું છે. તે જ સમયે, અફઘાનિસ્તાનનો પ્રજનન દર ભારત કરતા ઘણો વધારે છે અને તે 4.53 નોંધવામાં આવ્યો છે.

શ્રેષ્ઠ પ્રજનન દર શું છે?
એ જાણવું અગત્યનું છે કે ચિંતાની શ્રેણીની બહાર પ્રજનન દર શું છે? જો દેશનો કુલ પ્રજનન દર 2.1 છે તો તેનો અર્થ એ છે કે તે સ્થિર છે અને તેને વધુ સારું માનવામાં આવે છે. તે જ સમયે, જો પ્રજનન દર 1.5 છે, તો તેનો અર્થ એ છે કે વસ્તી ઓછી થઈ રહી છે અને જન્મ દર ઘટી રહ્યો છે. જો આમ થશે તો તેની અસર બહુ મોટી થશે. દેશની વસ્તી વૃદ્ધત્વ રાખશે અને તેની સાથે મેળ ખાતી કોઈ બર્થ નહીં હોય.

શું છે મુસ્લિમ દેશોની હાલત?
જ્યાં આ સમયે આપણે જોયું કે આફ્રિકન દેશોમાં પ્રજનન દર વધારે છે. તે જ સમયે, ચાલો જોઈએ કે મુસ્લિમ દેશોમાં પ્રજનન દર શું છે અને તે ભારત કરતા ઓછો છે કે વધુ. મુસ્લિમ દેશ સાઉદી અરેબિયામાં પ્રજનન દર 1.89 છે. ઇન્ડોનેશિયામાં તે 1.99 છે, યુએઇમાં તે 1.62 છે. તુર્કીએ 1.91, લેબનોનમાં 1.71 રેકોર્ડ કર્યા છે. સાઉદી અરેબિયા અને ઈન્ડોનેશિયાનો પ્રજનન દર ભારત કરતા ઓછો છે, જ્યારે ઈરાકનો પ્રજનન દર ભારત કરતા વધારે છે. તે 3.17 નોંધવામાં આવ્યો છે. તે સુદાનમાં 4.54, દક્ષિણ સુદાનમાં 5.2, સીરિયામાં 2.74, યમનમાં 2.91 અને જોર્ડનમાં 2.91 નોંધાયું છે.

વિકસિત દેશોમાં યુટિલિટી રેટ ઓછો
અમેરિકામાં પણ પ્રજનન દર ભારત કરતા ઓછો નોંધાયો છે. તે 1.84 નોંધાયું છે. જ્યારે યુકેમાં તે અમેરિકા કરતાં ઓછું છે અને 1.63 રહે છે. તે જ સમયે, જાપાન માટે પણ વસ્તી ચિંતાનો વિષય છે, દેશમાં 1.39 નો પ્રજનન દર નોંધવામાં આવ્યો છે. વર્ષ 2023માં ફ્રાન્સનો પ્રજનન દર 1.9, ઇટાલીનો 1.2 અને નોર્વેનો 1.6 નોંધાયો છે.