લાઈસન્સ રાજનો અંત, વિદેશી રોકાણ માટે દરવાજા ખોલવા આયાત ડયૂટી ઘટાડી હતી
દેશના પૂર્વ વડાપ્રધાન અને ડો. મનમોહન સિંહનું ગુરુવારે મોડી રાત્રે નિધન થયું (મનમોહન સિંહ પાસેસ અવે). તેમણે 92 વર્ષની વયે અંતિમ શ્વાસ લીધા. ડો. મનમોહનસિંહ માત્ર ભારતના વડાપ્રધાન જ ન હતા, પરંતુ તેમણે નાણામંત્રી તરીકે પણ કામ કર્યું હતું. તેના નામે ઘણી સિદ્ધિઓ છે. 90ના દાયકામાં જ્યારે દેશ મોટી આર્થિક સંકટમાં હતો ત્યારે નાણામંત્રી તરીકે તેમણે એવા મોટા નિર્ણયો લીધા કે જેણે ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાનું ચિત્ર સંપૂર્ણપણે બદલી નાખ્યું.
આ એવો સમય હતો જ્યારે વિદેશી હૂંડિયામણનો ભંડાર લગભગ ખતમ થઈ ગયો હતો અને દેશમાં ફુગાવાનો દર અંકુશની બહાર હતો. સ્થિતિ એટલી ખરાબ થઈ ગઈ હતી કે દેશ નાદારીની આરે આવી ગયો હતો. તે સમયે કેન્દ્રમાં નરસિમ્હા રાવની સરકાર હતી અને આર્થિક કટોકટી વચ્ચે ભારતીય ચલણ રૂૂપિયો તૂટી ગયો હતો અને યુએસ ડોલર સામે 18% ઘટ્યો હતો. ગલ્ફ વોરના કારણે ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત આસમાને પહોંચી ગઈ હતી. આ એવો સમય હતો જ્યારે ભારત પાસે માત્ર 6 બિલિયન ફોરેક્સ રિઝર્વ બચ્યું હતું, જે મહત્તમ બે અઠવાડિયા માટે પૂરતું હતું. રાજકોષીય ખાધ લગભગ 8 ટકા અને ચાલુ ખાતાની ખાધ 2.5 ટકા સુધી પહોંચી ગઈ હતી.
આવા સંજોગોમાં તત્કાલિન નાણાપ્રધાન ડો. મનમોહન સિંહે દેશના 22મા નાણાપ્રધાન તરીકે તેમના પ્રથમ બજેટ ભાષણ (24 જુલાઈ 1991)માં આર્થિક ઉદારીકરણ માટેની મોટી જાહેરાતો કરી હતી. 1991ના આ બજેટને ભારતીય અર્થતંત્રનો ચહેરો બદલી નાખનાર બજેટ પણ કહેવામાં આવે છે. જેમાં મુખ્યત્વે કોર્પોરેટ ટેક્સના દરમાં 5 પોઈન્ટનો વધારો કરીને 45% કરવામાં આવ્યો હતો.
આ સિવાય અન્ય નિર્ણયોમાં ઈમ્પોર્ટ ડ્યૂટી 300% થી ઘટાડીને 50%, કસ્ટમ ડ્યુટી 220%થી ઘટાડીને 150%, આયાત માટે લાઈસન્સ પ્રક્રિયા સરળ બનાવવાની સાથે ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણની વાત કરવામાં આવી હતી. ખાનગી કંપનીઓને આયાત કરવાની સ્વતંત્રતા આપવામાં આવી હતી. વિદેશી રોકાણની મર્યાદા વધારવામાં આવી હતી.
કોર્પોરેટ ટેક્સમાં વધારો અને ડીસીએસ દાખલ કરવાની પણ બજેટમાં જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ સાથે મ્યુચ્યુઅલ ફંડમાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી માટે પરવાનગી આપવાનું કામ કરવામાં આવ્યું હતું. એટલું જ નહીં, લગભગ ખતમ થઈ ગયેલા વિદેશી મુદ્રા ભંડારને વધારવા માટે, ભારતીય રિઝર્વ બેંકએ બેંક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ સહિત અન્ય સંસ્થાઓ પાસે ભારતીય સોનું ગીરવે મૂકવાનો નિર્ણય કર્યો અને લગભગ 600 મિલિયન ડોલરની રકમ એકત્ર કરવામાં આવી.
રાજ્યસભામાં તેમનું કાર્ય, વડા પ્રધાન તરીકેની તેમની ભૂમિકા સાથે, ભારતીય રાજકારણમાં મુખ્ય વ્યક્તિ તરીકેની તેમની સ્થિતિને મજબૂત બનાવી. સિંહનો કાર્યકાળ પડકારો વિનાનો ન હતો, ખાસ કરીને તેમની પોતાની પાર્ટી કોંગ્રેસમાં. કેટલાક આંતરિક મતભેદો હોવા છતાં, સિંઘે જાળવી રાખ્યું હતું કે તેમના નેતૃત્વમાં અયોગ્યતાને કારણે કોઈએ તેમને પદ છોડવા માટે ક્યારેય કહ્યું નથી.
કોઈએ મને એક કારણે પદ છોડવાનું કહ્યું નથી ુ અયોગ્યતા કે જે વડા પ્રધાન તરીકેના મારા કાર્યકાળનું લક્ષણ છે, કોંગ્રેસમાં નકારાત્મક ધારણાઓ વિશે પૂછવામાં આવતા તેમણે આવો જવાબ આપ્યો હતો.
પદ છોડ્યા પછી પણ, સિંઘ મુખ્ય નીતિ વિષયક મુદ્દાઓ પર સ્પષ્ટવક્તા રહ્યા, ખાસ કરીને તેમના અનુગામી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા રજૂ કરાયેલ. નવેમ્બર 2016 માં, સિંહે ₹500 અને ₹1,000 ની ચલણી નોટોને બંધ કરવાના મોદી સરકારના નિર્ણયની તીવ્ર ટીકા કરી, તેને સ્મારક ગેરવહીવટ ગણાવી. તેમણે નોટબંધીના પગલાને સંગઠિત લૂંટનો કેસ, સામાન્ય લોકોની કાયદેસરની લૂંટતરીકે વર્ણવ્યું.
રાહુલ ગાંધીએ વટહુકમ ફાડ્યો ત્યારે મનમોહન સિંહે શું કહ્યું?
વર્ષ 2013માં રાહુલ ગાંધીએ કલંકિત સાંસદો અને ધારાસભ્યો પર યુપીએ સરકાર દ્વારા લાવવામાં આવેલા વટહુકમને પવાહિયાતથ ગણાવીને ફાડી નાખ્યો હતો, ત્યારબાદ તેમણે તત્કાલિન વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહને આ અંગે કહ્યું હતું, હું આ અંગે રાહુલ ગાંધી સાથે વાત કરીશ. અને હું જાણવાની કોશિશ કરીશ કે તેમની નારાજગીનું કારણ શું છે અને તેમણે કયા સંજોગોમાં આવા નિવેદનો કર્યા છે.
અમેરિકા સાથે અણુ કરાર માટે સરકારને દાવ પર લગાવી હતી
પૂર્વ વડાપ્રધાન ડો.મનમોહન સિંહનું 92 વર્ષની વયે અવસાન થયું. તેમના સમગ્ર જીવન દરમિયાન તેઓ ખૂબ જ શાંત, સૌમ્ય, નમ્ર અને સરળ વ્યક્તિત્વ તરીકે જાણીતા હતા. વડાપ્રધાન તરીકેના તેમના 10 વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન તેમને ઘણી ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો પરંતુ તેમણે કેટલાક સાહસિક નિર્ણયો પણ લીધા હતા જેના માટે તેઓ હંમેશા યાદ રહેશે. આમાંનો એક નિર્ણય ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેનો પરમાણુ કરાર હતો… પરંતુ આ ડીલનો ઉલ્લેખ કરતા પહેલા 18 જુલાઈ 2005ની તે રાતની કહાની જાણવી જરૂૂરી છે, જેના કારણે દુનિયા આખી દુનિયા સામે આવી શકી હતી. મનમોહન સિંહની બોલ્ડ સ્ટાઇલ. તત્કાલીન વડાપ્રધાને ભાજપ અને ડાબેરીઓના ઉગ્ર વિરોધ છતાં સરકારનું અસ્તિત્વ દાવ પર લગાવી અણુ કરારને સંસદની મંજુરી મેળવી હતી.
રાજ્યસભામાં છ ટર્મ સાંસદ રહ્યા, એક જ વખત લોકસભાની ચૂંટણી લડયા પણ હારી ગયા હતાં
પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહનસિંહે ગઇકાલે અંતિમ શ્ર્વાસ લીધા હતા. તેમની રાજકીય કારકિર્દી સુદીર્ઘ હોવા છતાં તેમણે માત્ર એકવાર 1999માં દક્ષીણ દિલ્હીની સીટ લડી હતી પરંતુ ભાજપના વિજય મલ્હોત્રા સામે હારી ગયા હતાં. તેમ છતાં તેઓ 1991માં રાજ્યસભામાં નામાંકિત થયા હતા અને પાંચ ટર્મ માટે આસામનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. 2019 માં, તેઓ તેમની અંતિમ મુદત માટે રાજસ્થાન શિફ્ટ થયા, જે એપ્રિલ 2024 માં પૂર્ણ થઈ. તેમના સમગ્ર કાર્યકાળ દરમિયાન, સિંહે પ્રતિબદ્ધ સંસદસભ્ય તરીકેની પ્રતિષ્ઠા જાળવી રાખી. તેમના પછીના વર્ષોમાં તબિયત લથડતી હોવા છતાં, સત્રોમાં હાજરી આપવા બદલ તેમની પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી, જેમાં 2024માં જ્યારે તેઓ વ્હીલચેરમાં દેખાયા હતા.
