બ્રિક્સથી ભારતને કેટલો ફાયદો? જેની સમિટમાં ભાગ લેવા માટે રશિયા જશે

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી આ વર્ષે બીજી વખત રશિયા જઈ રહ્યા છે, જ્યાં તેઓ 16માં BRICS સમિટમાં ભાગ લેશે. રશિયા વોલ્ગા નદીના કિનારે તાતારસ્તાનની રાજધાની કાઝાનમાં 22 અને 23 ઓક્ટોબરે યોજાનારી આ કોન્ફરન્સની અધ્યક્ષતા કરશે. ગયા વર્ષે બ્રિક્સના વિસ્તરણ બાદ આયોજિત આ પ્રથમ સંમેલન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ બ્રિક્સ શું છે અને તે ભારત માટે કેટલું મહત્વનું છે

BRIC તરીકે સ્થાપના કરી, બાદમાં BRICS બની
BRICS એક આંતરસરકારી અનૌપચારિક સંસ્થા છે. બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત, ચીન અને દક્ષિણ આફ્રિકાને સામેલ કરીને બ્રિક્સની રચના કરવામાં આવી છે. જો કે, BRIC ની સ્થાપના 2009 માં રશિયાની પહેલ પર કરવામાં આવી હતી, જેમાં દક્ષિણ આફ્રિકાનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો ન હતો. બીજા જ વર્ષે એટલે કે 2010 માં, દક્ષિણ આફ્રિકાના જોડાવા સાથે, તે BRICS બન્યું. BRICS સમિટ દર વર્ષે યોજાય છે, જેમાં સભ્ય દેશોના રાષ્ટ્રાધ્યક્ષો ભાગ લે છે.

ગયા વર્ષે તેનું આયોજન દક્ષિણ આફ્રિકાના જોહાનિસબર્ગમાં કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ ઈજિપ્ત, ઈરાન, ઈથોપિયા અને સંયુક્ત આરબ અમીરાત (યુએઈ)ને પણ બ્રિક્સનું સભ્યપદ આપવામાં આવ્યું. સાઉદી અરેબિયા હાલમાં તેનું આમંત્રિત સભ્ય છે. આ વિસ્તરણ પછી રશિયાના કઝાનમાં BRICS સંમેલન યોજાઈ રહ્યું છે.

આ જૂથની સ્થાપનાનો હેતુ છે
BRIC શબ્દના જન્મની પણ એક વાર્તા છે. 2001માં, ગોલ્ડમૅન સૅશના વિશ્લેષક, જીમ-ઓ’નીલે ઝડપથી વિકસતા અર્થતંત્રો બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત અને ચીનને જોડીને BRIC શબ્દની રચના કરી હતી. પ્રથમ BRIC સમિટ રશિયામાં 16 જૂન 2009ના રોજ યોજાઈ હતી. આ જૂથ બનાવવાનો હેતુ ઝડપથી વિકસતા અને વિકાસશીલ દેશોને એકસાથે લાવવાનો હતો, જેથી તેઓ તેમના મંતવ્યો રજૂ કરી શકે અને તેમની ચિંતાઓ પશ્ચિમી સત્તાઓ દ્વારા પ્રભુત્વ ધરાવતી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓને જણાવી શકે.

તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વિકાસશીલ દેશો વચ્ચે પરસ્પર આર્થિક સહયોગ વધારવાનો છે, જેથી વિકસિત દેશો, ખાસ કરીને પશ્ચિમી દેશો તેમના પર તેમની નીતિઓ લાદવામાં સક્ષમ ન બને. આ કારણે આ જૂથનો ઉદ્દેશ્ય વિકાસશીલ અને વિકસિત દેશો વચ્ચે તાલમેલ જાળવી રાખવાનો પણ છે. આ ઉપરાંત એકબીજા સાથે રાજકીય સંબંધો અને એકબીજાની સંસ્કૃતિનું રક્ષણ પણ આમાં સામેલ છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો તેનો ઉદ્દેશ્ય અમેરિકા સહિત પશ્ચિમી દેશોના પ્રભુત્વવાળી વૈશ્વિક વ્યવસ્થાને પડકારવાનો છે. જોકે બ્રિક્સ કોઈ દેશની વિરુદ્ધ નથી, પરંતુ તેને વિકાસશીલ દેશોનો અવાજ ઉઠાવવા માટે એક શક્તિશાળી પ્લેટફોર્મ તરીકે જોવામાં આવે છે.

સભ્ય દેશો 44 ટકા તેલનું ઉત્પાદન કરે છે
બ્રિક્સની મજબૂતાઈનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે આજે વિશ્વના કુલ તેલ ઉત્પાદનમાં તેના સભ્ય દેશોનો હિસ્સો 44 ટકા છે. પાંચ નવા સભ્યોના ઉમેરા સાથે BRICS સભ્ય દેશોની કુલ વસ્તી વધીને 3.5 અબજ થઈ ગઈ છે. આ વિશ્વની કુલ વસ્તીના 45 ટકા છે. તમામ સભ્ય દેશોની સંયુક્ત અર્થવ્યવસ્થા 28.5 ટ્રિલિયન યુએસ ડોલરથી વધુ છે, જે વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાના 28 ટકા છે.

ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન (ORF)ના એક લેખમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે BRICS નો ધ્યેય એક ખુલ્લી, પારદર્શક, બિન-ભેદભાવ રહિત અને નિયમ આધારિત બહુપક્ષીય વેપાર પ્રણાલી વિકસાવવાનો છે. તેઓ આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારમાં યુએસ ડૉલરને સાઈડલાઈન કરવા માગે છે. તેથી, તમામ દેશો એકબીજા સાથે વેપાર માટે પોતપોતાની કરન્સીનો ઉપયોગ કરવાનો આગ્રહ કરી રહ્યા છે. બ્રિક્સની કોમન કરન્સી પર પણ ચર્ચા થઈ છે, પરંતુ હજુ સુધી આ અંગે કોઈ નક્કર નિર્ણય લેવામાં આવ્યો નથી.

ભારત માટે બ્રિક્સનું મહત્વ
ભારત હંમેશા બ્રિક્સ જેવા સંગઠનો માટે પ્રતિબદ્ધ રહ્યું છે. તે વાસ્તવમાં એક બહુધ્રુવીય વિશ્વ જોવા માંગે છે જેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પર પશ્ચિમી દેશોનું વર્ચસ્વ ન હોય. ગયા વર્ષે, બ્રિક્સ વિદેશ પ્રધાનોની બેઠકમાં, ભારતીય વિદેશ પ્રધાન એસ જયશંકરે સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો હતો કે વિશ્વ હવે બહુ-ધ્રુવીય છે અને તેને હવે જૂના પરિપ્રેક્ષ્યથી જોવું જોઈએ નહીં. કોઈપણ રીતે, ORF લેખમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારત હંમેશા ઘણા પ્લેટફોર્મ દ્વારા વૈશ્વિક મંચ પર તેની હાજરીને મજબૂત કરી રહ્યું છે. બ્રિક્સ પણ ભારત માટે એક એવું પ્લેટફોર્મ છે, જેના દ્વારા તે ગ્લોબલ સાઉથનો અવાજ બની રહ્યું છે.

આ સમયની વાત કરીએ તો બ્રિક્સ સંમેલન દરમિયાન વિશ્વના દેશો ભારત પર સૌથી વધુ નજર રાખશે. રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધને કારણે અમેરિકા અને યુરોપે રશિયા પર પ્રતિબંધો લગાવ્યા છે. રશિયા સાથે ભારતની મિત્રતા કોઈનાથી છુપી નથી. ચીન અને અમેરિકા વચ્ચે તણાવ છે, જ્યારે રશિયા અને ચીન ખૂબ નજીક છે. આવી સ્થિતિમાં અમેરિકા અને યુરોપ ઇચ્છે છે કે ભારત રશિયાનો વિરોધ કરે. તેથી આ વખતે બ્રિક્સ સંમેલનમાં વિશ્વની નજર ભારત પર રહેશે. તે જ સમયે, રશિયાના માધ્યમથી ભારત ચીન સાથે પણ પોતાના મુદ્દા ઉઠાવી શકે છે. જો ચીન ગુંડાગીરી બંધ કરે તો બ્રિક્સ સંમેલનથી બંને દેશોને ઘણો ફાયદો થઈ શકે છે.