મંદીનો માર: ગુજરાતમાં 10 લાખ લોકોએ રોજીરોટી ગુમાવી

ડાયમંડ, સ્ટીલ, ટેક્સટાઇલ્સ ઉદ્યોગમાં આવેલી બે વર્ષની મંદીએ નોકરી છીનવી લીધી

2024માં 9800 થી વધારે ફેકટરીઓને તાળાં લાગતા હજારો કારીગરની રોજગારીને અસર પડી

ઓકટોબર મહિનામાં સૌથી વધારે ઉદ્યોગને માર પડ્યો: સુરતમાં ઉત્પાદન-રોજગારીમાં 50 ટકાનો ઘટાડો

ગુજરાતને રોજગારી પુરી પાડવા માટે દેશમાં અગ્રેસર ગણવામાં આવે છે. દેશભરમાંથી ગુજરાતના વિવિધ જિલ્લામાં રોજગારી મેળવવા શ્રમિકો ઉમટી રહ્યા છે. સૌથી વધુ રોજગારી હિરા, સ્ટીલ, કાપડ ઉદ્યોગ અને એમએસએમઇમાં મેળવી રહ્યા છે. પરંતુ વિશ્ર્વમાં આવેલી મંદિએ ગુજરાતની કમર ભાંગી નાખી છે અને અંદાજે 10 લાખથી વધુ લોકોએ પોતાની નોકરી ગુમાવતા બેરોજગાર બન્યા છે.

ફાર્માસ્યુટીકલ પાર્ટસ, ઓઈલ એન્જિન, બ્રાસપાર્ટ સહિતના 55 હજાર ઉદ્યોગોને સરકારની નીતિને કારણે મૃત્યુ ઘંટ વાગી રહ્યો છે. હીરાના હજારો એકમો બંધ છે. વેપારી અને સાહસી લોકોના કારણે લઘુ, સૂક્ષ્મ અને મધ્યમ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે ગુજરાત દેશમાં પાંચમાં ક્રમે અને સ્ટાર્ટઅપ ક્ષેત્રે પ્રથમ ક્રમે છે, નહીં કે સરકારના કારણે.

ગુજરાતમાં જુલાઈ 2020થી 2024ના 4 વર્ષમાં 4,861 મધ્યમ, નાના, લઘુ ઉદ્યોગો એમએસએમઈ બંધ થયા છે. જેમાં 5876 માઈક્રો, 89 સ્મોલ અને 7 મિડિયમ એકમો બંધ થયા હતા. જે દેશના ત્રીજા નંબરે મહારાષ્ટ્ર અને તમિલનાડુ બાદ ગુજરાતમાં ઉદ્યોગો મંદીના ઝપેટમાં છે. સરકારના એમએસએમઈ મંત્રાલયના જણાવ્યા મુજબ, આમ વાઈબ્રન્ટ ગુજરાતમાં રોજના ત્રણથી ચાર ઉદ્યોગ માંદા પડી રહ્યાં છે. સરકારી દાવા પ્રમાણે ગુજરાતમાં 19.60 લાખ એકમોની નોંધણી થઈ હતી. જેમાં 1.07 કરોડ લોકોને રોજગારી મળતી હોવાનું સરકાર અગાઉ જાહેર કર્યું હતું.

4 વર્ષમાં દેશમાં 49,342 એકમોને તાળાં વાગ્યા છે. 2022-2023માં ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં લગભગ 1 કરોડ 78 લાખ કારખાના ચાલતા હતા. જે 2015-16માં 1 કરોડ 97 લાખ હતા. 9.3 ટકા ઓછા થયા હતા. તેમાં કામ કરતા લોકોની સંખ્યામાં 15 ટકા ઘટી હતી. 2014માં ગુજરાતમાં લગભગ 3 લાખ નોંધાયેલા નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો હતા જેમાં લગભગ 95 ટકા નોંધણી થયા વગરના હતા. 9 ટકા નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો બંધ પડી ગયા હતા. 2021માં જીઆઈડીસીમાં આવેલા 1500 ઉદ્યોગો બંધ પડી ગયા હતા. 2024માં ઈન્ડસ્ટ્રીયલ ડાયરેક્ટરની વેબસાઈટ પ્રમાણે 48 હજાર નોંધાયેલી ફેક્ટરીઓમાંથી 38 હજાર ફેક્ટરી ચાલુ હતી અને 9800 ફેક્ટરીઓ બંધ પડી છે.

ગુજરાતમાં કુલ આશરે પાંચ લાખ એકમો છે જેમાં 70 હજાર એકમ જીઆઇડીસીમાં આવેલા છે. ગુજરાતમાં જ ઔદ્યોગિક વસાહતોમાં 8500 પ્લોટ અને 500 શેડ ખાલી પડેલા છે. જ્યારે 2200 ઉદ્યોગો બંધ હાલતમાં છે. 36000 હેક્ટર જગ્યામાં 228 ઔધોગિક વસાહતો છે. 1 લાખ હેક્ટરમાં 500થી વધુ ખાનગી વસાહતો છે.
2024 ફેબ્રુઆરીમાં 2020થી ફેબ્રુઆરી 2024 સુધીમાં ભારતમાં 3 કરોડ 70 લાખ નાની અને મધ્યમ કદની ફેક્ટરીઓમાંથી 35,680 ફેક્ટરીઓ બંધ થઈ છે. જેમાં 2022-23માં 13,290 એકમો બંધ થયા હતા. 2021-22 માં 6,222 બંધ થયા હતા. જેમાં ગુજરાતમાં 3,243 નાના એકમો બંધ થયા હતા. 34 હજાર ઉદ્યોગો બંધ થવાના કારણે 17 કરોડ નોકરીઓમાંથી 1 લાખ 20 હજાર લોકોએ નોકરી ગુમાવી હતી.

ઓક્ટોબરને મીની મંદીનો મહિનો તરીકે ગણવામાં આવે છે. ઓક્ટોબર મહિનો એપ્રિલ 2020 પછીનો સૌથી ખરાબ જોવાયો છે. સ્ટેનલેસ સ્ટીલના દેશમાં 80 ટકા એમએસએમઈ ગુજરાતમાં છે. 3-35 ટકા એકમોએ ધંધો બંધ કરવામાં આવ્યા હતા. અલંગમાં પણ આવી જ હાલત છે. અમદાવાદની 80 ઇન્ડક્શન ફર્નેસ કંપનીઓમાંથી 20 કંપનીઓએ બિઝનેસ બંધ કરી દીધો છે. તે જ સમયે સસ્તી આયાતને કારણે 100થી વધુ રી-રોલર (વાસણો જેવી વિવિધ વસ્તુઓના નિર્માતાઓ) બંધ થઈ ગયા છે. 2023માં સુરત અને અમદાવાદમાં વિશ્વમાં કાપડ ઉદ્યોગ સારો વ્યવસાય કરતો હતો તેમ છતાં દક્ષિણ ગુજરાતમાં 400 ટેક્સટાઇલ પ્રોસેસીંગ યુનિટમાંથી રૂૂ.5 કરોડનું 1 લાખ મીટર કાપડ બનાવતાં 20 મોટા યુનિટ બંધ થઈ ગયા હતા.

2023માં ગુજરાતમાં સુરત કાપડ ઉદ્યોગના ઉત્પાદનમાં 30-40% ઘટાડો થયો હતો. ઉત્પાદન અને રોજગારીમાં 50 ટકાનો કાપ મૂક્યો હતો. તમિલનાડુમાં તિરૂૂપુર પછી સુરત એ ભારતનું બીજું સૌથી મોટું રૂૂ.80 હજાર કરોડનું કાપડ ઉત્પાદન કેન્દ્ર છે. 20 લાખ બહારના રાજ્યના મજુરોને રોજગારી આપે છે. 4.5 કરોડ મીટર કાપડની સામે 2.5 કરોડ મીટર પ્રતિદિન થઈ ગઈ હતી. સુરતમાં અંદાજે 50 હજાર કાપડ ઉત્પાદન એકમો છે. ઉદ્યોગમાં એકંદર ઉત્પાદન લગભગ 30% ઘટ્યું છે.

સુરતની હીરા બનાવતી કંપનીમાં 4 ડિસેમ્બર 2024માં મારૂૂતિ ઈમ્પેક્ષ કંપનીમાં 15 હજાર કર્મચારીઓને છૂટા કરવામાં આવ્યા હતા. મારૂૂતિ ઈમ્પેક્ષના માલિક સુરેશ ભોજપરાને બ્રેઈન સ્ટ્રોક આવ્યો હતો. 2023 ઓક્ટોબરમાં બોટાદમાં 20 ટકા મંદીને કારણે 40 ટકાથી વધુ હીરાના કારખાના બંધ થઈ ગયા હતા. નવરાત્રીના તહેવાર પછી અનુસરશે, ઉદ્યોગના અંદાજ મુજબ.

સુરતમાં 6 લાખ ડાયમંડ પોલિમર્સ છે અને 5 હજાર નાની, મધ્યમ અને મોટી ફેક્ટરી છે. એક યુનિટમાં 10 લોકોને રોજગારી મળતી હોય છે. સુરતમાં પણ આવી જ હાલત હતી. હીરાના કારખાનામાં કામ કરતા 60 લાખ લોકોમાંથી 50 ટકા બેકાર બની ગયા હતા. સુરત વિશ્વના 85% હીરા બનાવે છે. સુરત ડાયમંડ બોર્સનું ઉદઘાટન 17મી ડિસેમ્બર 2023ના રોજ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા કર્યું હતું. ત્યારથી ભારે મંદી ચાલી રહી છે. 4,200 ઓફિસ રૂૂમ સાથે વિશ્વનું સૌથી મોટું ઓફિસ કોમ્પ્લેક્સ તો બન્યું પણ મંદીએ કમર તોડી છે.

ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં દિવાળી બાદ 50 ટકા કારખાના શરૂૂ થયા નથી. કુદરતી હીરાના કુલ 75 ટકા સુધી નાના ઉદ્યોગો ફરીથી શરૂૂ થયા નથી. 2 વર્ષથી મંદી હોવાથી હીરાના ભાવમાં 40 ટકા ઘટાડો થયો છે. પ્લાસ્ટિકના વપરાશ પર પ્રતિબંધ પછી 2 હજાર નાના ઉદ્યોગો બંધ થયા હતા. 50 હજાર લોકોને રોજગારી પર અસર થઈ હતી. મોટા ભાગના એકમો પંચમહાલ જિલ્લાના હાલોલ, વડોદરા અને વાઘોડિયાના છે.

દેશમાં 30 હજાર એકમો પ્લાસ્ટિક ઉત્પાદન કરે છે. જેમાં 90% નાના એકમો છે. જેમાંથી ૠીષફફિિં માં 10 હજાર એકમો છે. જેમાંથી લગભગ 80% નાના પાયાના ક્ષેત્રમાં છે જે લગભગ રૂૂ. 10 હજાર કરોડનું વાર્ષિક ટર્નઓવર ધરાવે છે. દેશમાં કુલ ટર્નઓવર 38,500 કરોડ રૂૂપિયા છે. જેમાં ભારે મંદી છે. 50 હજાર લોકોને સીધી રોજગારીની અસર થઈ રહી છે.

દિવાળી બાદ 70 હજાર વતનથી પરત ફર્યા જ નથી: બે મહિનામાં 42નો આપઘાત
ગુજરાત ડાયમંડ વર્કર સંગઠનના ભાવેશ ટાંકે નવેમ્બરમાં જ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, 10 મહિનામાં 50 હજાર કારીગરો સુરતમાં બેકાર થયા છે. સૌરાષ્ટ્રના 4 જિલ્લાઓ જેમાં અમરેલીમાં 1.5 લાખ, ભાવનગર 3.50 લાખ, જૂનાગઢ, બોટાદમાં 2 લાખ કારીગરો કામ કરતા હતા. જેમાં 1 લાખ બેકાર છે. સુરતથી એસટીની 1 હજાર બસમાં વતન ગયેલા 70 હજાર લોકો પરત ફર્યા નથી. બોટાદમાં 1,500 હીરાના કારખાનામાં 70 હજાર લોકો કામ કરતા હતા. 2 મહિનામાં 40 ટકાથી વધુ નાની અને મધ્યમ ફેક્ટરીઓ બંધ થઈ ગઈ હતી. બેકાર બનેલા 42 કારીગરોએ આત્મહત્યા કરી હતી. કુટુંબોની આર્થિક હાલત ખરાબ છે. અમરેલીમાં 960 કારખાના છે જેમાં 2024ની દિવાળી પછી 30 ટકા કારખાના ફરી શરૂૂ ન થતા 42 હજાર કારીગરોને અસર થઈ છે. સરકાર સમક્ષ મદદ માટે માંગણી કરી છે. પણ સરકારે કોઈ મદદ કરી નથી. 2023માં 5.1% વૃદ્ધિ થવાની ધારણા હતી, પણ ઉદ્યોગ પર આફત આવી હતી. 5 મહિનામાં 30થી વધુ હીરાના કારીગરોએ પોતાનો જીવ લીધો છે. 2 મહિનાથી હીરાના કારખાના બંધ રાખવા પડ્યા હતા. હીરાની નિકાસ ત્રણ મહિનામાં રૂૂ. 77,500 કરોડથી ઘટીને રૂૂ. 60,222 કરોડ થઈ હતી.

1800 કંપનીઓ બંધ
2020 એપ્રિલથી 29 નવેમ્બર, 2021 સુધી 1,938 કંપનીઓએ સમગ્ર ગુજરાતમાં શટર ડાઉન કર્યા છે. પ્રવાસન અને પર્યટન ક્ષેત્રની કંપનીઓ હતી. કોવીડના કારણે બંધ થઈ છતાં સરકારે કોઈ મદદ ન કરી. 2023 જૂન સુધીમાં ગુજરાતમાં 100 કાગળ મીલોમાંથી 20 મિલો 6 મહિનામાં બંધ હતી. મોરબી, અમદાવાદ, સુરત, વાપીમાં બંધ થઈ ગઈ છે. જેનાથી 26 હજાર લોકો બેકાર થઈ ગયા છે. મિલો 3 લાખ મેટ્રિક ટનની માંગ હતી. 50 ટકા ઉત્પાદન ઘટાડી દીધું છે. ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રની નિકાસ વાર્ષિક 1.50 લાખ ટન હતી, જે ઘટીને 30,000 ટન થઈ ગઈ છે. નિકાસ સ્થળો ચીન, મધ્ય પૂર્વ વગેરે હતા. એક એક પેપર મિલ 300 લોકોને સીધી રોજગાર અને 1,000 લોકોને આડકતરી રોજગારી પૂરી પાડે છે. એક મિલનું રોજનું ઉત્પાદન 150 ટન છે. પેપરને પેકેજિંગ મટિરિયલ્સ માટે વપરાય છે. વાપીમાં બે મહિનામાં ચાર મિલો બંધ થઈ ગઈ છે.ૠીષફફિિં માં વાપી અને મોરબીમાં પેપર મિલો આવેલી છે. 100 પેપર મિલોમાંથી 20 વલસાડ જિલ્લાના વાપી જીઆઇડીસીમાં હતી.

10 વર્ષમાં શિક્ષિત બેરોજગારોમાં છ ટકાનો વધારો
મોદી રાજના 10 વર્ષમાં શિક્ષિત બેરોજગારોમાં છ ટકાનો વધારો થયો છે. ઈન્ડિયા એમ્પ્લોયમેન્ટ રિપોર્ટ 2024માં સ્પષ્ટ કહેવાયું છે કે, ભારતમાં શિક્ષિત યુવાનોમાં બેરોજગારી વધી છે. માધ્યમિક કે તેથી વધુ શિક્ષણ ધરાવતા બેરોજગાર યુવાનોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. બેરોજગારીમાં શિક્ષિત યુવાનોનો હિસ્સો 54.2 ટકા હતો, જે 2022માં વધીને 65.7 ટકા થયો હતો.